2. BAYEZİD VE CEM SULTAN'IN TAHT MÜCADELESİ
Osmanlı İmparatorluğu, Fatih Sultan Mehmed devrinde Kırım, İstanbul, Trabzon gibi önemli toprakları fethederek gücüne güç katmıştı. Devletin artık resmen İmparatorluk çağına geçiş yaşadığı başladığı bu dönemde Şehzade Bayezid, 1448 tarihinde Dimetoka’da doğdu. Bayezid, Fatih’in Gülbahar Hatun’dan doğan büyük oğludur.1 1455 tarihinde henüz 7 yaşında iken, devlet terbiye ve sorumluluğunu yerinde görmesi ve eğitiminin tamamlaması amacıyla Amasya sancak beyliğine gönderilmiştir. Burada Çandarlı İbrâhim ve Yahyâ Paşa tarafından eğitim almıştır. Bu yıllarda Afyon kullandığı için babası ile arasının açıldığı rivayetlerde yer almaktadır. Merkez tarafından gönderilen bazı emirleri uygulamadaki ağırlığı, bölgeden talep edilen kişileri teslim etmeyişi gibi davranışları babası ile münasebetlerini iyice kopma noktasına getirmiştir. Şehzade Cem, Fatih’in Çiçek Hatun’dan olma oğludur. 23 Aralık 1459 tarihinde Edirne’de dünyaya gelmiştir. İki lalası ile birlikte henüz on yaşında iken 1469’da Kastamonu’ya sancak beyi olarak gönderildi. Kısa süreli beylik sürecinden sonra önce İstanbul’a, oradan da Rumeli’ye gitmesi emredildi. Babasının 1473’te Otlukbeli’de Akkoyunlular’la mücadelesi sırasında mağlûp olduğu yolundaki söylentiler üzerine lalaları Nasuh ve Kara Süleyman kendisine biat ettiler. Bu haberi alan Fatih, Cem’i şiddetle azarladığı gibi lalalarını da öldürtmüştür. Fatih’in oğlu Mustafa 1474 Ağustos’unda hayatını kaybedince o sırada Kastamonu sancakbeyi bulunan Şehzade Cem, vefat eden kardeşinin yerine Karaman valiliğine tayin edilmiştir.
1 Şerafettin Turan, "BAYEZİD II", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/bayezid-ii (01.06.2022). 2 Ord. Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılı, “Osmanlı Tarihi”, 2. Cilt, 12. Bölüm, ss. 161, TTK Yayınları, 2016, Ankara
FATİH’İN ÖLÜMÜ VE TAHT KAVGASI
SULTANIN ANİ ÖLÜMÜ VE ŞEHZADELER
Fatih Sultan Mehmed, yeni bir fethe çıktığı gün olan 3 Mayıs 1481 tarihinde, İstanbul Üsküdar ile Gebze arasında bulunan ve Hünkârçayırı olarak adlandırılan mevkide aniden rahatsızlandı ve vefat etti.3 Muhtelif kaynaklar, Fatih’in bu ani ölümünün, seferin gidişatını engellememek için gizli tutulduğundan bahsediyor. Sultan 2. Mehmed’in naaşı, kendi adına yaptırdığı Fatih Cami’nin haziresine defnedilmiştir. Fatih öldüğünde büyüğü Bayezid, küçüğü Cem olmak üzere hayatta kalmış 2 oğlu vardı. Bayezid 34, Cem ise sadece 23 yaşındaydı. Sultan 2. Mehmed hükümdarlığında yayımladığı kanunnamesinde “evlatlarımdan her kime saltanat nasip olursa, Nizam-ı Alem için kardeş katli vaciptir” diyerek, evlatları arasında yaşanacak olan bir taht mücadelesinde, aslında sonun mutlaka kanlı biteceğinin bir ön iznini oluşturmuş oluyordu.
BAYEZİD’İN TAHTA ÇIKIŞI
Vezîriâzam Karamânî Mehmed Paşa’nın Cem’in hükümdarlığına taraftar olduğu, buna karşılık İstanbul muhafızı İshak Paşa ile Bayezid’in damatları Anadolu Beylerbeyi Sinan ve yeniçeri ağası Kasım’ın Bayezid’i hükümdar görmek istedikleri belgelerde ifade edilmektedir. Fâtih öldüğünde kapıcılardan Keklik Mustafa, Bayezid’e gönderilirken Cem’e de bir haber yollanmıştı. Ancak Cem’e giden ulağın yolu Bayezid’in damadı Sinan Paşa tarafından kesilmiş ve ulak öldürülmüştü.4 İstanbul’da baş gösteren karışıklıklarda Karamânî Mehmed Paşa öldürülmüş ve yeniçeriler sokaklarda Bayezid lehine hareketlere başlamışlardı. Her iki Şehzadenin babalarının yanında, rehin olarak oğulları vardı. İshak Paşa bir an önce gelmesi için Bayezid’e arka arkaya davetnameler gönderirken, Yeniçerileri sakinleştirmek adına, İstanbul’da bulunan oğlu Korkut’u, babasına vekâleten Osmanlı tahtına oturtmuştu. Bu durum yaşanan gerginlikleri biraz yatıştırdı. Babasının vefatını 7 Mayıs’ta öğrenen Bayezid 4 bin atlı ile yola çıktı ve 21 Mayıs’ta Üsküdar’a geldi. Gemiyle İstanbul’a geçerek babasının cenaze merasimine katıldı ve ardından
3 Prof. Dr. Halil İnalcık, "MEHMED II", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/mehmed-ii (01.06.2022). 4 Şerafettin Turan, a.g.e., https://islamansiklopedisi.org.tr/bayezid-ii (01.06.2022).
Topkapı Sarayı’na girdi. Dîvân-ı Hümâyun, 22 Mayıs 1481’de Şehzade Korkut’un saltanatı babasına bıraktığını ilân ederken, İshak Paşa’yı ise veziri azam ilan etmişti. Cem, ağabeyinin tahta çıktığı haberini aldığında bir hak arama mücadelesi başlattı. Babasının sağlığında, taht için kendisini uygun gördüğünü, Bayezid’in haksız yere orada bulunduğunu söyledi ve kendisine bir ordu oluşturarak Bursa’ya doğru yola çıktı. Bayezid, Cem’in üzerine Ayaz Paşa komutasında bir karşı birlik gönderdi ise de 28 Mayıs 1481 de bu kuvvetler bozguna uğratıldı ve Cem 3 gün sonra Bursa’ya girdi. Bursa’da 18-20 gün kadar kaldı ve burada kendi adına para bastırdı, hutbe okuttu yani kendisini Osmanlı padişahı ilan etti.56 Cem, büyük halası başkanlığında bir heyeti ağabeyine göndererek, Osmanlı’nin 2 bölge olarak yönetilmesini, kendisinin Anadolu’da, ağabeyinin ise Rumeli’de hüküm sürmesini teklif ettiyse de devletin bütünlüğünü tehdit eden bu önerisi kabul edilmedi. Hazırlıklarını tamamlayan Bayezid, kardeşinin üzerine doğru bir ordu ile harekete geçti. Cem’in lalası Aştinoğlu Yakup Bey vaatler sonucunda taraf değiştirmişti. 20 Haziran’da Yenişehir ovasında karşı karşıya gelen iki taraftan 22 Haziran’da zaferle ayrılan Bayezid olmuştu. Fatih hayatını kaybettiği sırada İtalya üzerine seferde bulunan Gedik Ahmet Paşa, Sultan Beyazid’in cülusu ile acilen geri çağırıldı. Geldiği zaman Bayezid Yenişehir ovasındaydı. Gedik Ahmet Paşa Sultan’ın elini öperek ona hediyeler sundu ve bağlılığını bildirdi. İshak Paşa, Gedik Ahmet Paşa’nın kayınpederiydi. Sultan, Cem’i takip etmesi için arkasından Gedik Ahmet Paşa’yı göndermişti. Lakin Cem Osmanlı sınırlarının dışına çıkmıştı. Bu gelişmenin, Gedik Ahmet Paşa’nın Cem’i yakalamak istememiş olabileceğinden dolayı yavaş takibi sonucunda yaşandığı da akıllara gelen bir durumdu. Cem, önce Eskişehir’e oradan da yaralı olarak Konya’ya kaçtı. Bütün eşya ve hazineleri yağmalandı. Konya’ya gelişi 5 gün sürmüştü. Konya’da tutunamayacağını anlayınca annesi Çiçek Hatun, ailesi ve oğlu Murat’ı alarak önce 28 Haziran’da Suriye’ye, Mısır sultanından aldığı davetle 25 Ağustos’ta da Kahire’ye gitti. Memlük Sultan’ı Kayıtbay, Cem’i törenle karşıladı.
CEM SULTAN’IN İTTİFAK ARAYIŞI
CEM’İN MISIR’A İLTİCASI
5 Ord. Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılı, a.g.e., ss. 163 6 Mahmut H. Şakiroğlu, "CEM SULTAN", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/cemsultan#1 (01.06.2022). 6 Osmanlılarla arası iyi olmayan Kayıtbay, Cem Sultan’ı elinde bir siyasi koz olarak kullanmak istedi.7 Cem’in Memlüklere ilticasını haber alan Gedik Ahmet Paşa, Bayazid’in oğlu Şehzade Abdullah’a Karaman Valiliğini vererek, İstanbul’a geri döndü. Cem Sultan, Mısır’dan kardeşi Sultan Bayezid’e, yaşadığı sıkıntıları anlatan bir mektup göndermişti. Bayezid yanıt olarak, hükümdarlık iddiasından vazgeçerse kendisine senede 1 milyon akçelik bir para verilerek, bu mücadelenin sulh ile sona erebileceğini söyledi.8 Lakin saltanat hırsı devam eden Cem, bu teklifi kabul etmedi. Cem Sultan Mısır sürecinde annesi ve ailesi ile birlikte Mekke’ye Hac vazifesine giderek, Aralık 1481 tarihinde Hacı olan ilk ve tek erkek Osmanlı hanedan mensubu olmuştur. Mart 1482 tarihinde Kahire’ye geri dönmüştür.
CEM’İN ANADOLU’DA KURDUĞU İTTİFAKLAR
Anadolu’dan gelen bir haber Cem Sultan’ı taht için ümitlendirdi. Gedik Ahmet Paşa’nın mahiyetinde bulunan Ankara sancak beyi Trabzonlu Mehmed Bey’den bir davet mektubu aldı. Mektupta halkın Sultan Bayazid’den yüz çevirdiği ve kendisini bekledikleri yazıyordu. Cem Sultan, Mısır’dan müsaade alarak hududu geçmiş, Mehmed Bey’de Gedik Ahmet Paşa’nın yanından kaçarak Halep’te ordusuyla birlikte Cem Sultan’ın idaresi altına girmişti.9 19 Mayıs’ta Halep’ten yola çıkan Cem Sultan, Adana’ya geldi ve Karamanoğlu Kasım Bey ile bir ittifak görüşmesi yaptı. Cem, Padişah olursa tüm Karaman ilini Kasım Bey’e verecekti. Cem ve Kasım’ın kuvvetleri Konya üzerine yürüdüler. Fakat burada aradıkları Gedik Ahmet Paşa ve Şehzade Abdullah’ı bulamadılar. 6 Haziran 1482’de Konya kuşatıldı fakat Hadım Ali Paşa’nın direnişi ve Konya halkının padişaha sadakati sonucunda şehir düşmedi. Trabzonlu Mehmet Ali Bey Sivas Beylerbeyi Süleyman Paşa ile giriştiği mücadele sonucunda hayatını kaybetti. Süleyman Paşa’yı yakalamak üzere Ankara’ya giden Cem Sultan, paşayı bulamayınca Ankara kalesini kuşatmıştı fakat ağabeyinin ordusu ile yolda olduğu haberini alınca alelacele çekilerek Akşehir’e geldi. Kasım Bey üzerine gelen ordunun Afyon’da olduğunu haber alınca kuşatmasını kaldırarak önce Taşili’ne, ardından da Silifke’ye çekildi. Kardeşinin Taşili’nde olduğunu haber alan Sultan Bayezid bir aracı göndererek uzlaşma teklif etti ise de Cem Sultan kabul etmedi. İkili devlet yönetimi fikrini diretti. Cem ile Karamanoğlu Kasım Bey mağlup olmaları durumundaki durumları gözden geçirdiler. Kasım Bey, Cem’i böyle bir durumda deniz yolu ile Rumeli’ye sevk edebileceğini
Ord. Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılı, a.g.e., ss. 165 8 Metin Kunt, “Türkiye Tarihi 2 - Osmanlı Devleti (1300-1600)”, ss. 97, Cem Yayınevi, 2014, İstanbul 9 Ord. Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılı, a.g.e., ss. 167
söyledi. Buradaki maksadı Bayezid Cem ile Rumeli’de meşgul iken kendisinin Padişah ile anlaşarak hiç olmazsa bir kısım Karaman toprağını Osmanlı’dan koparabileceğini düşünmesiydi. Halbuki Cem’in maksadı Akkoyunlu hükümdarının yanına gitmekti. Ancak Kasım Bey’in teklifini uygun buldu ve adamlarından Frenk Süleyman adlı birini Rodos Şövalyeleri’nin reisine göndererek yardım istedi. Cem Sultan daha önceleri babasının sağlığında Karaman valisi iken Rodos kuşatması sırasında bir vasıta ile Rodoslularla iletişime geçmiş, bu durumdan kaynaklı bir tanışıklık oluşmuştu. Güney’de köşeye sıkışan Kasım Bey artık başarılı olamayacağını anlayınca Memlük sınırlarına kaçtı. Anadolu’da kalma imkânı ortadan kalkan Cem ise otuz kadar adamı ile birlikte, 29 Temmuz 1482 günü10 Anamur limanından, şövalyelerin Frenk Süleyman’a verdiği 3 gemi ile 3 gün sonra Rodos’a gitti. Bundan sonra bir daha vatanına dönemedi ve böylece maceralı Avrupa hayatı başlamış oldu. Rodos adasında Şövalyelerin reisi Pierre d’Aubusson Cem Sultan’ı karşıladı ve gerekli ilgiyle kendisini ağırladı.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM CEM’İN SÜRGÜN YILLARI VE ÖLÜMÜ
CEM’İN RODOS’A İLTİCASI
Bazı şövalyeler Rodos’ta kalması gerektiğini söylese de Sultan Bayezid’in adayı kuşatma altına alma riski sonucu, Cem Sultan’ın Fransa’ya götürülmesi kabul edildi. Şövalyeler bu nakil sürecini bir gelir kapısı, Cem’i de Osmanlı’ya karşı ellerinde bir silah olarak görmeye başladılar. Cem Sultan Macaristan üzerinden Rumeli’ye nakledilmek vaadiyle avutulup, 30 kadar adamı ve Rodos’tan satın aldığı Türk esirleriyle birlikte 1 Eylül 1482’de Fransa’ya nakledildi. Rodos macerası yaklaşık 5 hafta sürmüştü.11 Cem salıverilmemişti çünkü Sultan Bayezid, kardeşinin serbest bırakılmaması için büyük çaba harcadı ve bazı tâvizler verdi. Cem’i göz altında tutmaları için şövalyelere her yıl 40 bin duka ödenmesine ve onlara Osmanlı topraklarında serbestçe ticaret hakkı tanınmasına dair bir anlaşma yaptı.12 Cem gelişmelerden habersiz şekilde Rodos’tan ayrılırken Şövalyelerin reisine Osmanlı’nın başına Sultan olduğu taktirde kendileri ile daima sulh içinde olunacağına, ticaret serbestliği vereceğine, Türklerin elindeki esirlerden her sene 300 kişinin satın alınmasına
Şerafettin Turan, a.g.e., https://islamansiklopedisi.org.tr/bayezid-ii (01.06.2022). 11 Ord. Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılı, a.g.e., ss. 170 12 Şerafettin Turan, a.g.e., https://islamansiklopedisi.org.tr/bayezid-ii (01.06.2022).
müsaade edeceğine ve kendisine yapılan masraflar karşılığında 150 bin altın vereceğine dair bir anlaşma imzaladı. Cem, 16 Ekim 1482’de Fransa’nın Nice şehrine getirildi ve burada 4 ay kaldı. Nice’de veba hastalığı baş gösterince Şövalyeler burada kalmak istediler ve Savua dükalığının merkezi olan Chambery’e oradan da Rumilly’e gittiler. Cem görüldüğü üzere diyar diyar gezdiriliyordu. Sultan Bayezid, Cem’in salıverilmemesi için Fransa Kralı 11. Lui’ye mektup yazarak para ve hediyeler teklif ettiyse de teklifini Krala kabul ettiremedi. Şövalyeler Cem Sultan’ı korumak için 29 adamını Rodos’a, Cem’i de Fransa’da bulunan Sassenage şatosuna naklettiler. Cem’in buranın beyi Baron Jean de Sassenage’ın kızı ile bir ilişki yaşadığı iddia edilmektedir. Kaçırılması tehlikesine karşı Cem buradan da alınıp Boislamy şatosuna nakledildi ve 2 sene kadar burada kaldı. Bu sırada Osmanlı’ya karşı savaş açmak isteyen Macar Kralı, Napoli Krallı ve Papa, Şehzade’yi bir koz olarak kullanmak istese de bu işten en kârlı çıkan hem Beyezid’den, hem Cem Sultan’ın Kahire’de ki annesi Çiçek Hatun’dan, hem de Cem’in eşinden para koparan Şövalye reisi olmuştur.
CEM’İN PAPA’YA TESLİMİ
Şövalyeler Cem’in bulunduğu konumundan rahatsızlık duyarak Cem’i 7 sene ikamet edeceği Fransa’daki 7 katlı Burganeuf şatosuna naklettiler. Fransa Kralı 8. Şarl ve Papa 8. Innocentius arasında siyasi ve maddi bir anlaşma imzalandı. Cem Şövalyelerin elinden alınarak Papa’ya teslim edildi ve 13 Mart 1489’da Roma’ya nakledildi.13 Papa, Şövalyelere imtiyazlar vererek, Bayezid’in Cem için verdiği yıllık 45 bin altını kendine istedi ve Rodos Şövalyeleri’nin reisini kardinallik derecesine çıkardı. Cem’in muhafazası için verilen paranın her yıl 10 bin dükası Fransa kralına verilecek, gerisini Papa alacaktı. Cem, Papa tarafından karşılandıktan sonra Papa’ya yaşadığı sıkıntıları, aile özlemini ve Kahire’ye dönme arzusunu anlattı. Papa ise Cem’e şimdilik Mısır’a gidemeyeceğini, Macar kralının kendisinin Rumeli sınırında kalmasını istediğini belirtti ve Hristiyan olmasını teklif etti. Cem Sultan ise yanıt olarak, kendisinin Rumeli sınırında bulunması gerektiği teklifini kabul etmediğini, dininden ise hiçbir suretle vazgeçmeyeceğini Papa’ya bildirdi. Sultan Bayezid, Cem Sultan’ın Roma’ya getirildiğini anlayınca, Papa ile dostluğunu güçlendirme yollarını aramaya başladı. 1490’da Roma’ya gönderilen ve ileride Bayezid’in son 13 Ord. Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılı, a.g.e., ss. 172 9 veziri azamı olacak olan Kapıcıbaşı Mustafa Ağa, Cem’in himayesi için verilen 3 yıllık altının tümü olan 120 bin altını Papa’ya teslim etmişti.14 Papa’da bunu kabul ederek Padişah’a bir nâme yolladı. Mustafa Ağa, Cem Sultan’la da görüşüp ona ağabeyinin nâme ve hediyelerini iletti.
CEM’İN ÖLÜMÜ VE DEFNİ
1492 yılına gelindiğinde ise Papa 4. Aleksandr Borjiya olmuştu ve Cem üzerinde daha kesin planları vardı. Cem’in yaşamına pek karışmıyordu. Fakat Bayezid’e gönderdiği haberde paranın devamı gelmesi halinde korumanın süreciğini veyahut kabul ederse 300 bin altın karşılığı Cem’i öldürtebileceğini bildirmişti. Bu sırada Fransa kralı 8. Şarl Napoli krallığına son vermek üzere İtalya’ya girdi. Maksatlarından biri de Cem’i alarak Kudüs’e gitmekti. Papa bunu öğrenince Şehzadeyi daha sıkı bir koruma altına aldı. Fakat İstanbul’dan gelen bir nâme de 300 bin altınlık teklifin kabul edildiği yazılıydı. Bu Cem’in sonu demekti. Bu name Fransız Şarl’ın eline geçti. Şarl, Cem’in öldürülmeyip kendisine teslimini istedi ve bazı şartlar sunarak Cem’i Papa’dan 26 Aralık 1494’de teslim aldı. Ardından da Napoli üzerine harekete geçti. 16 Şubat 1495 tarihinde yolda olunduğu bir esnada Cem Sultan aniden rahatsızlandı. Cem’in yüzü, gözü ve boynunda hızla şişlikler oluştu. Ata bile binemez hale geldi ve bir sedye ile at arabası ile nakledilir hale geldi. 22 Şubat 1495’te Fransa kralı ordusuyla Napoli’ye girerken Cem son bir güçlükle bir ata bindi ise de kalkmamak üzere atın üzerine yatar halde kendini buldu. Kötü olduğunu anladığı bir an da yanındakilere aile ve çocuklarının himayelerini ağabeyi Bayezid’e söylemelerini, na’şının Osmanlı topraklarına naklini vasiyet etti. Hastalığı sürecinde Cem’i sık sık ziyaret eden Fransa kralı ona serbest olduğunu söylemiş, Cem’in senelerdir özlemini çektiği bu hürriyet en fazla 2 gün sürmüş, 25 Şubat 1495 günü sabaha karşı Castel Capuana’da hayatını kaybetmişti.15 Cem’in naaşı yanında bulunan arkadaşları Celal ve Sinan Bey’lere teslim edilerek İslami usullere göre cenaze işlemleri yapılmıştı. Sultan Bayezid kardeşinin ölüm haberini duyunca Osmanlı topraklarında Cem için gıyabi cenaze namazı kıldırdı, 3 gün yas ilan etti ve 100 bin akçe sadaka dağıttı.16 Cem’in naaşı epey bir müddet Napoli’de kaldıktan sonra Sultan Bayezid’in talebi üzerine 1499 senesi başlarında Napoli Kralı Frederik tarafından Anadolu’ya gönderilmiştir. Cem’in naaşı, Bursa Muradiye’de17 bulunan büyük ağabeyi Şehzade Mustafa’nın kabrinin yanına defnedilmiştir.
14 Mahmut H. Şakiroğlu, a.g.e., https://islamansiklopedisi.org.tr/cem-sultan#1 (01.06.2022). 15 Mahmut H. Şakiroğlu, a.g.e., https://islamansiklopedisi.org.tr/cem-sultan#1 (01.06.2022). 16 Ord. Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılı, a.g.e., ss. 174 17 Mahmut H. Şakiroğlu, a.g.e., https://islamansiklopedisi.org.tr/cem-sultan#1 (01.06.2022).
Cem öldüğünde 36 yaşındaydı. Esaret hayatı 13 sene sürdü. Hızlı ve macera dolu bir yaşamı olmuştu. Cem’in ölümü ile ilgili çeşitli rivayetler var ise de en makul olanı Fransa kralına tesliminden önce Papa Aleksandr Borjiya tarafından zehirletilmiş olmasıdır. Cem Sultan ile Sultan Bayezid’in girdiği taht mücadelesi sırasında Avrupa daima İstanbul’u geri alabilmek düşünü kolladı. Ancak Sultan Bayezid gerektiğinde parayı kullanmaktan çekinmedi ve meseleleri barışçıl yollarla halletmeye çalıştı. Cem Sultan meselesi kapandıktan sonra fetihten geri kalmayacağını herkese gösteren Sultan Bayezid, Osmanlı topraklarına yeni beldeler katmış devlete maddi olarak da nefes aldırmıştı. 11 Ağustos 1480’da Bayezid tarafından zapt edilen Otranto, Gedik Ahmet Paşa’nın yeniden garnizon toplamak için Anadolu’ya geldiği sırada, geri dönüşüne izin verilmemesi sonucunda kaybedilmiş, bölgede bulunan Türk garnizonu gücünü yitirince Napoli kuvvetlerine teslim olmuştu. (10 Eylül 1481) 18 Taraflar esir değişimlerini birbirlerinin tebaalarına ticaret serbestiseti getiren anlaşmalar imzalayarak gerçekleştirdiler. Sultan Bayezid, kardeşi ile girdiği taht mücadelesini tamamladıktan sonra eli daha güçlü şekilde cenk meydanlarında yer almış, fetihlerini hızlandırmıştı.
Şerafettin Turan, a.g.e., https://islamansiklopedisi.org.tr/bayezid-ii (01.06.2022).
